Quả tròn to gần bằng quả trứng gà, vỏ nhẵn mượt không có lông, quả non vỏ màu xanh nhạt, khi quả chín vỏ có màu tím.
Trong thời gian gần đây đã xảy ra một số vụ ngộ độc do thu hái, ăn các loại quả rừng có chứa độc tố tự nhiên tại các tỉnh miền núi phía Bắc. Điển hình là vụ ngộ độc tại tỉnh Cao Bằng vào ngày 1-8-2014 làm 10 người mắc, trong đó có 3 người tử vong; tại tỉnh Hà Giang vào ngày 2-8-2014 làm 3 người mắc, trong đó có 2 người tử vong do ăn quả Hồng Trâu.
Sau khi có thông tin, các cơ quan chức năng đã phối hợp với Trung tâm Phòng chống nhiễm độc (Học viện Quân y), Viện Sinh thái và tài nguyên sinh vật thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và công nghệ Việt Nam điều tra, lấy mẫu, định loài và nghiên cứu độc tính.
Kết quả cho thấy: Loài thực vật gây ra các vụ ngộ độc trên là cây Hồng Trâu (Capparis versicolor Griff), họ Màn màn (Capparaceae).
Đặc điểm nhận dạng cây Hồng Trâu
Cây Hồng Trâu thường mọc ở khu vực núi đá, thuộc dạng cây dây leo, vỏ thân cây màu xanh nhạt, có gai nhọn, cứng. Lá cây to gần bằng 2 ngón tay người lớn, dài từ khoảng 11-12cm, màu của lá xanh đậm.
Quả tròn to gần bằng quả trứng gà, vỏ nhẵn mượt không có lông, quả non vỏ màu xanh nhạt, khi quả chín vỏ có màu tím và hơi mềm, bửa vào trong có lớp vỏ mầu hồng, mỗi quả có từ 4 - 6 hạt, các hạt có một lớp cùi màu trắng đục, nhiều nước và mềm bao bọc, bên trong cùi có một hạt to bằng hạt ngô có màu tím và hơi dẹp. Quả Hồng Trâu chín vào thời gian tháng 6, 7, 8 hằng năm.
Ngộ độc Hồng Trâu dẫn tới suy hô hấp, trụy tim mạch
Độc tố của quả Hồng Trâu là alcaloid, chứa chính trong nhân hạt (chưa thấy trong cùi) của quả.
Độc tính của chúng tác động chủ yếu lên tế bào cơ tim và gây phù phổi cấp. Thử nghiệm trên động vật cho thấy liều tối thiểu gây chết (LDmin) qua đường tiêu hóa của hạt có cả cùi đối với thỏ là 18g/kg thể trọng, đối với chuột cống trắng là 72g/kg thể trọng (động vật chết do suy hô hấp và trụy tim mạch).
Cấp cứu và điều trị ngộ độc do ăn quả Hồng Trâu
Khi bị ngộ độc Hồng Trâu, không có thuốc điều trị đặc hiệu; điều trị căn nguyên và điều trị triệu chứng là chủ yếu.
Cần vận chuyển nạn nhân đến bệnh viện bằng xe cơ giới (tuyệt đối không để bệnh nhân đi bộ).
Gây nôn, rửa dạ dày càng sớm càng tốt, uống than hoạt với liều 1-2 g/kg thể trọng kèm theo 4-6 gói sorbitol (nếu không có thể cho uống lòng trắng trứng), tăng cường thải độc tố, duy trì chức năng sống (trợ tim, trợ hô hấp, chống co giật, chống phù phổi cấp), xét nghiệm, theo dõi và điều chỉnh chất điện giải trong máu.
Đặc biệt, người dân nói riêng và đồng bào dân tộc thiểu số nói chung tuyệt đối không tự ý ăn quả Hồng trâu (dù chỉ là thử nghiệm một lần) cũng như ăn các loại cây, củ, quả lạ mọc trong rừng. Nếu thấy bất kỳ một hiện tượng lạ nào xảy ra thì cần đưa người bệnh đến trạm xá hoặc các trung tâm y tế nhanh nhất.
Cách xử trí nhanh khi thấy xuất hiện các hiện tượng ngộ độc thực phẩm
- Gây nôn (bằng biện pháp cơ học) ngay lập tức. Cho người bệnh uống nước và gây nôn.
- Uống than hoạt: liều 1gam/kg cân nặng người bệnh.
- Cho người bệnh uống đủ nước, tốt nhất là dùng oresol.
- Nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất.
- Nếu người bệnh hôn mê, co giật: cho người bệnh nằm nghiêng.
- Nếu người bệnh thở yếu, ngừng thở: hà hơi thổi ngạt hoặc hô hấp nhân tạo bằng các phương tiện cấp cứu có tại chỗ.